Onderstaand zijn een aantal tips en trucs om zelf thuis toe te passen of te gebruiken. Eventuele vragen over wat
beschreven staat kunnen gemaild worden naar Crista.job@stichtingcerato.nl. Zet in het onderwerp dan ‘zelfhulp’. De
materialen die genoemd worden zijn doorgaans bij de grotere websites als Bol of Amazone te bestellen.
Emotionele ontwikkeling
Op het gebied van de emotionele ontwikkeling is het belangrijk dat een kind leert om woorden te geven aan wat het ervaart, erkenning en acceptatie voelt dat een emotie mag bestaan (binnen gezonde uitingsvormen) en adequate regulatievormen kan toepassen (vb. Dingen die helpen ontspannen). Het is per kind verschillend wat past. Hierin speelt leeftijd een rol, maar ook de cognitieve en sociale ontwikkeling.
Vaak denken kinderen dat ze de enige zijn die iets op een bepaalde manier voelen. De enige die verdrietig wordt van verliezen of de enige die boos wordt wanneer ze iets oneerlijk vinden. Het is dan ook goed om door middel van laagdrempelige manieren verhalen te bekijken of lezen over gevoelens die voor ons allemaal heel bekend zijn zodat ervaren kan worden dat je niet de enige bent die last heeft van sommige gevoelens. Bij deze een aantal voorbeelden om te gebruiken:
Informatieve prentenboeken:
- Willewete, Zo voel ik mij – Pierre Winters
- Ik voel me… – Pimm van Hest (vooral heel visueel en voor jongere kinderen)
- Alles wat ik voel – Stine Jensen (meer tekst, beschrijving en uitleg emoties, vooral voor kinderen van 6+)
Prentenboeken:
- Snoezie Woezie Poeziehoorn – Shannon Hale (over jezelf kunnen zijn)
- Een buik vol geheimen – Pimm van Hest (over kleine ‘foutjes’ geheim willen houden)
- Wat moet je doen met een idee – Kobi Yamada (mooi geïllustreerd boek over hoe om te gaan met je eigen ideeën, over zelfvertrouwen en iets durven ontwikkelen). Als Engels geen probleem is dan zijn de andere boeken van Kobi Yamada aan te raden: What do you do with a problem? What do you do with a chance?
- Boekenserie Wat Viktor voelt – Aurelie Chien Cow Chine (aan de hand van de manen zie je hoe een bepaald gevoel gaat overheersen)
- Boekenserie Draakje Vurig – Josina Intrabartolo (over boos zijn, aan de hand van de kleur van het draakje zie je de boosheid oplopen)
- Het spijt me! – Barry Timms (over een ruzie weer goed maken tussen vrienden)
- Als verdriet op bezoek komt – Eva Eland (over verdriet en troost in het algemeen)
- Misschien is doodgaan wel hetzelfde als een vlinder worden – Pimm van Hest (een gesprek tussen een opa en zijn kleinzoon over de dood en hoe daar verschillend over gedacht wordt, zonder oordeel over wat goed/fout is)
- Overal en ergens – Pimm van Hest (een boekje over rouw, een meisje wat haar moeder verloren is)
- Wat als de wind komt – Pamela Butchart (over piekeren)
- Het meisje dat nooit fouten maakte – Mark Pett (over perfectionisme)
- Tijger-tijger is het waar – Byron Katie (over positief leren denken)
- Het zorgendoosje – Suzanne Chiew (over je zorgen maken)
- Een klein beetje bang – Ciara Gavin (over angst en dansen in de regen)
- Dappere Draak – Ines Geudens (over faalangst)
Boeken gericht op bepaalde probleemgebieden staan onder het kopje ‘websites en boeken’. Boeken die meer verhalend lezen en zich richten op thema’s in de pubertijd:
- Boekenreeks: Hoe overleef ik… – Francine Oomen. Hierbij volg je een vrouwelijk hoofdpersoon tijdens het begin van de puberteit.
- Boekenserie van Carry Slee, zoals: Afblijven (verslaving), Pijnstillers (rouw, verlies van moeder), Spijt (pesten), Razend (huiselijk geweld en seksueel misbruik), Radeloos (eetstoornis), Kappen (geweld onder jongeren). De thema’s zijn mooi, maar soms ook heftig (wel passend bij de situatie) beschreven.
Bij HBO Max staat een vijfdelige serie van Brené Brown – Atlas of the heart. Elke aflevering duurt ongeveer 45 minuten en in deze serie wordt uitgelegd hoe emoties werken, ontstaan en beïnvloed kunnen worden. Deze kijktip is voor ouders.
Ook in films zie je dat er een focus ligt op het ontwikkelen van bepaalde vaardigheden of het doorleven van bepaalde gevoelens. Maak er een gezinsavond van, pak de stukjes komkommer en paprika/popcorn/ed. erbij en geniet van de onderstaande films. Aan de hand van de film kun je ook (soms met humor) in gesprek gaan over het thema zelf en de uiting die het bij jullie heeft:
- Encanto: een film over perfectionisme, jezelf durven zijn, fouten mogen maken en acceptatie.
- Bespreek halverwege van de film in welk personage iemand zich herkent en waarom. En hoe ervaart hij/zij het einde van het verhaal voor dit personage? Zijn er dan ook andere personages die herkenbaar voelen? Of die je juist heel vervelend vond? Waarom?
- Inside Out (Binnenstebuiten): vijf basisemoties die jou de hele dag door aansturen. In de film wordt heel mooi geïllustreerd hoe alle emoties nuttig kunnen zijn of juist tegen werken..
- Vraag welke van de emoties bij iemand de boventoon voert? Heeft bij anderen blijheid ook de regie over de dag? Wat voor taken krijgen de andere emoties? Welke dingen van vroeger zou je zelf graag voor altijd bewaard zien?
- Raya: the lost dragon: over vertrouwen en angst.
- Bespreek met iemand wat hij/zij ervaart van de manier waarop Raya met dingen om probeert te gaan en hoe ze haar onzekerheden probeert te overwinnen. Ditzelfde voor Namaari (iemand die de slechterik lijkt te zijn).
- Kung Fu Panda 1, 2, 3: alle drie de films richten zich op het kunnen accepteren van jezelf en vertrouwen in wie je bent en wat je kan. Daarnaast ook gericht op denken vanuit oplossingen en mogelijkheden waar situaties geregeld onmogelijk lijken. Film 1 focust zich op het kunnen erkennen van jezelf en het individuele perspectief, film 2 gaat over identiteitsontwikkeling en een maatschappelijk perspectief en film 3 over het leren herkennen van je eigen krachten en vaardigheden en focust zich op familie.
- Deze films bieden vooral de mogelijkheid om over eigen krachten en onzekerheden in gesprek te gaan. Welke dingen ervaart iemand als moeilijk? Hoe komt hij/zij hier doorheen? Is het al een keer voorgekomen dat iets onmogelijk leek, maar toch lukte? Hoe is dat ervaren? Hoe kun je je eigen kracht inzetten voor wat jij belangrijk vindt of graag zou willen?
- Piper: een kort filmpje van Disney Pixar (ook op YouTube te zien) over angst en doorzetten.
- Bespreek of iemand zelf ervaringen heeft waarin hij doorgezet heeft en toen tot kleine nieuwe ontdekkingen kwam. Benadruk ook dat het niet gaat om het resultaat maar de reis ernaartoe. Het vogeltje geniet meer van zichzelf ingraven en onder water kijken dan van de berg eten die hij daarmee weet te verzamelen
- Turning Red: dit verhaal gaat vooral over de ruimte kunnen nemen om jezelf te zijn.
- Bespreek dan ook achteraf in welke situaties iemand soms het gevoel had zoveel te voelen dat hij/zij ontplofte of in een rode panda had kunnen veranderen. En welke dingen hij/zij moeilijk vindt om te doen of graag anders aan zou willen pakken. Laat hem/haar hier eerst heel vrij en creatief over nadenken en ga daarna kijken wat er ook daadwerkelijk mogelijk zou kunnen zijn.
Een belangrijk onderdeel voor het verwerken van situaties is het kunnen inbouwen van ontspanning en rustmomenten. Dit kan op vele manieren: bewegen/sporten, mindfulness, lezen, bouwen, creativiteit, etc. Op het scherm telt niet als ontspanning met als doel om de dag te verwerken en rust te vinden. Het scherm kan heel leuk zijn en goede doelen dienen. Wanneer iemand zich niet lekker voelt is onze praktische ervaring dat het scherm meer verdooft dan tot rust brengt. Na het scherm is dan dus vaak nog wel een vorm van ontspanning nodig om de rust te vinden of de dag te verwerken. Een aantal tips:
- Maak gebruik van een invuldagboek om de dag te verwerken. Denk aan Slaapklets – Michal Janssen (kort en bondig), Het 6-minuten dagboek voor kinderen – Dominik Spenst (staan ook verhaaltjes in gericht op mindset) of Vertellis Kids – Vertellis.
- Stilzitten als een kikker – Eline Snel. Een boek vol mindfulnessoefeningen en verhalen voor kinderen.
- Maak bewegen leuk door bijvoorbeeld:
- In de woonkamer een eigen stormbaan te verzinnen en hierbij de tijd op te nemen hoe snel de baan doorlopen wordt. Vb. Kruip onder de tafel door, over een rij stoelen, doe vijf kikkersprongen naar de bank, ren daar drie rondjes omheen en eindig in de keuken.
- Maak van een boswandeling een speurtocht of kijk voor leuke routes bij organisaties als Natuurmonumenten of Fryske Gea (Vb. rugzakroutes).
- Ga samen uitzoeken welke route van de speeltuin naar huis de kortste route is door de tijd op te nemen bij elke route die je loopt, etc.
- Thuis sporten: zoek op internet naar de term ‘spell your name workout’ en sport je naam (of bedenk je eigen workout alfabet), WEBU workout dobbelstenen, games als Just Dance, Ring Fit adventure, Fitness Boxing of doe mee via YouTube met workout filmpjes.
- Creativiteit: socials zoals Pinterest en Instagram bieden een rijkdom aan ideeën, van simpel tot complex. Daarnaast heb je ook websites als https://www.bakerross.nl waar veel knutselpakketten te vinden zijn.
Executieve functies
Een praktische en simpele manier om aan de executieve vaardigheden te werken is door het spelen van kaart- en bordspellen. Hoeveel executieve functies onderscheiden worden verschilt in de theorie. Er komen 3 executieve functies overeen: werkgeheugen, inhibitie (impulscontrole) en flexibiliteit. Mocht een of meerdere van deze functies minder goed ontwikkeld zijn dan zijn hier een aantal tips om ermee om te gaan en eraan te werken:
- Probeer opdrachten korter te maken (liever korter en vaker dan één keer en lang) en biedt duidelijke structuur aan in de opdrachten.
- Moedig het gebruik van geheugensteuntjes aan.
- Herhaal belangrijke informatie.
- Maak gebruik van verschillende manieren om spelenderwijs het werkgeheugen te trainen. Denk aan: (kaart)spellen (zie tabel en meestal ook Smartgames solo spellen), puzzels zoals sudoku, logica puzzels, etc., apps zoals Brain Wars, NeuroNation, Peak, etc., games zoals Big Brain Academy.
- Een sensitieve en responsieve opvoeding thuis en op school. Wees je bewust dat het geen onwil is of bewuste vorm van storend gedrag. Het gebeurt onbewust en de eventuele gevolgschade is voor hen meestal ook pas achteraf zichtbaar.
- Oefen inhibitie door rollenspellen te doen of situaties te bespreken.
- Bereid je kind zo mogelijk voor op bepaalde situaties door deze samen te bespreken en ook welke verwachtingen er zijn.
- Help je kind zien wat voor consequenties bepaalde impulsen kunnen hebben. Let hierbij wel op dat dit zonder (waarde)oordeel gedaan wordt en dus ook vanuit het eerste genoemde punt (sensitief en responsief). Mocht je hierin twijfelen, neem dan contact met ons op.
- Doe niet te veel dingen tegelijk. Help het behapbaar houden.
- Bespreek eventueel van te voren wat er komen zal gaan in een situatie en bespreek ook samen hoe je zou kunnen reageren.
- Erken de frustratie, boosheid of teleurstelling die kan ontstaan doordat dingen anders lopen en probeer samen ook een manier te vinden om dit passend te kunnen uiten.
Voor meer tips en oefeningen kun je eventueel ook het boek Zelfregulatie van Esther ten Brink en Albert Ponsioen raadplegen.
Spellen
Hieronder is een tabel met de elf executieve vaardigheden die Peg Dawson en Richard Guare beschrijven. Voor elke executieve vaardigheid staat aangegeven wat voor soort spelen geschikt zijn. Daarna ook een aantal voorbeelden.
Executieve vaardigheden |
Soort spel |
Mogelijke spellen |
Respons-inhibitie |
Vooral letten op spellen waarbij strategie en regels de boventoon voeren. Over het algemeen zijn dit de (bord)spellen die wat langer duren. |
Imperial Settlers, Zooleretto, Tokaido. |
Werkgeheugen |
Bij de spellen is het vooral goed om spellen te spelen waarbij je snel moet handelen en veel informatie tegelijkertijd moet verwerken. |
Rood Wit Blauw, Dobble, Cortex, Kakkerlakkensalade, Qwixx, Set. |
Flexibiliteit |
Neem vooral spellen waarbij je met onzekere factoren werkt en waarbij je je strategie moet kunnen aanpassen. |
Concept, SkipBo, The Climbers, Everdell, Dixit, CodeNames. |
Emotieregulatie |
Speel spellen waarbij veel factoren tegelijk een rol spelen of waarbij je moet samenwerken (coöperatieve spellen). |
De Crew, In de Ban van de Ring, Silencio, Paleo, Dodo, De Geheime Gang, De Vergeten Stad, Trapwords, Mysterium. |
Volgehouden aandacht |
Neem hiervoor voornamelijk langere spellen of speel het spel in een drukkere ruimte met meer afleiding. |
De kolonisten van Catan, Transforming Mars, Imperial Settlers. |
Taakinitiatie |
Speel vooral spellen waarbij je zo efficiënt en snel mogelijk moet werken. |
Tokaido, Anubixx, Aqualin, CuBirds. |
Planning / prioritering |
Speel vooral spellen waarbij een goede strategie belangrijk is en waarbij je eventueel kleine doelen moet bereiken. |
Everdell, Exit, Loony Quest, Hanabi, Wingspan. |
Organisatie |
Speel vooral spellen waarbij een duidelijke en concrete strategie belangrijk is. |
Koehandel, Carcassonne, Via Straciatella. |
Timemanagement |
Speel vooral spellen waarbij tijd of aantal rondes een factor is. Meestal spellen met een zandloper. |
Shadows of Amsterdam, Pim pam pet, Stay Cool Breinbreker, Eurekakids Family Tangram spel. |
Doelgericht gedrag |
Speel vooral coöperatieve spellen of spellen met kleine tussendoelen. |
Cahoots, Ticket to Ride, De legende van Andor (junior versie: Andor Jonge Helden), Wonderboek bordspel. |
Metacognitie |
Spellen waarbij je je strategie tussendoor moet evalueren. |
Mastermind, Mysterium Ticket to Ride, Zooleretto, CuboSaurus. |
Tip: kijk voor hoe het spel gespeeld moet worden eventueel ook naar YouTube: Nox Spellenzolder.
Websites en boeken
Websites
De volgende websites kunnen helpen en/of interessant zijn:
- https://www.kindertelefoon.nl
Voor kinderen en jongeren die graag met iemand willen praten. - https://www.113.nl
Denk je aan zelfmoord? Wij helpen je. Via deze website kun je (ook anoniem) chatten of bellen. - https://www.heyhetisoke.nl
Een website met tips over hoe je moeilijke onderwerpen bespreekbaar kan maken met iemand met psychische klachten. - https://mindlercare.com/nl/ en https://ggzonline.nu
Online met een erkend psycholoog praten of een behandeling kunnen starten zonder wachttijd. Dit wordt volgens de website volledig of deels (70-80%) vergoed vanuit de basisverzekering. - https://www.instituutvoorfaalkunde.nl
De website biedt informatie, podcasts en boeken gericht op imperfecties leren aanvaarden, open kunnen zijn over fouten en falen en ze benutten voor een mooiere wereld. - https://www.stichtingdtv.nl
Stichting Durf te Vragen heeft als doelstelling jongeren te helpen met het herkennen en erkennen van psychische problemen zoals angst, depressie, dwang, trauma of eetproblemen. De stichting streeft naar een betere en snellere verbinding tussen jongeren en professionals. De stichting is opgericht door Dylan Haegens en Marit Brugman. - https://bibbers.nl
Deze website focust zich op het helpen van kinderen die dapper genoeg zijn om te zeggen dat ze soms bang zijn.
Boeken
De volgende boeken zijn zelfhulpboeken die je middels verschillende behandeltechnieken helpen om een proces door te gaan.
- De zelfhulpboeken van Dawn Huebner. Deze boeken gebruiken metaforen die begrijpelijk zijn voor (jonge) kinderen en zijn ook praktisch toepasbaar.
- Wat kun je doen als je gedachten vastlopen?
- Wat kun je doen als je te snel boos wordt?
- Wat kun je doen als je niet durft te gaan slapen?
- Wat kun je doen als je gewoontes wilt afleren?
- Wat kun je doen als je vaak moppert?
- Wat kun je doen als je te veel piekert?
- Als Engels geen probleem is dan is het boek ‘What to do when mistakes make you quake’ van Claire A.B. Freeland ook een aanrader. Deze gaat vooral in op bepaalde niet-helpende gedachten en mindset.
- Samen naar de finish – Empathys. Een therapeutisch prentenboek om samen met kinderen hun emoties, kwaliteiten en valkuilen te ontdekken
- Lotte zit je nu alweer te dromen – Stefanie Rietzler & Fabian Grolimund. Een lees- en voorleesboek voor dromerige basisschoolkinderen die graag willen leren: hoe je beter kunt concentreren bij het leren thuis en op school, waarom dromen ook waardevol is, hoe je je eigen sterke punten ontdekt en hoe je jezelf beter organiseert en minder vergeet. Vooral gericht op kinderen met de diagnose ADHD.
- De boekenreeks ‘Survivalgidsen’. Een doe-boek met tips en tricks. Voor elk onderwerp is een andere specialist gevraagd dus de schrijver wisselt. De uitgever is Pelckmans. Een aantal onderwerpen: hoogbegaafd, faalangst, hoogsensitiviteit, autisme, ADHD, pesten.
- Superkrachten voor je hoofd – Wouter de Jong. Algemeen boek waar je aan verschillende vaardigheden kan werken zoals aandacht en emoties. Dit boek kan ook voor oudere kinderen interessant zijn.
- ‘De … survivalgids’ boekenreeks van uitgever Pelckmans. Informatieve boeken over bepaalde onderwerpen. Per onderwerp is een specialist gevraagd dus de schrijver verschilt. Een aantal onderwerpen: dyslexie, dyscalculie, allergie, DCD, hoogbegaafd, overgewicht.
- ACT your way – Denise Matthijsen, Els de Rooij en Denise Bodden. Met behulp van het praktische werkboek ACT your way leren jongeren inzicht te krijgen in wat ze echt belangrijk vinden door in te zoomen op positieve ervaringen. Zo leren ze ook beter om te gaan met stressvolle situaties. De oefeningen uit dit boek zijn gebaseerd op de acceptance & commitment therapy (ACT)
- Stap voor stap je depressie te lijf – Michael Addis en Christopher Martell. Stap voor stap je depressie te lijf is het eerste Nederlandstalige boek gebaseerd op gedragsactivatie.
- Stap voor stap je angst te lijf – Martin Antony en Peter Norton. Op basis van recente inzichten in de bewezen effectieve cognitieve gedragstherapie bieden de auteurs talloze praktische werkbladen, oefeningen en tips om direct toe te passen.
- Het einde van de opvoeding – Jan Geurtz. Dit boek laat zien dat de crisis in de opvoedkunde, maar vooral ook in de dagelijkse praktijk van het opvoeden, veroorzaakt wordt door een fundamentele fout in ons basisprincipe van het opvoeden.
- En als we nou weer eens gewoon gingen opvoeden – Gitty Feddema. Het boek is een opvoedingsklassieker over de gedragsaspecten en opvoedingsfases in de ontwikkeling van het kind tot twaalf jaar.
- Opvoeden tot zelfvertrouwen – Steven Gielis. Dit toegankelijke en praktische boek geeft je de tools in handen om samen met je kind te bouwen aan meer zelfvertrouwen, veerkracht en een gezonde assertiviteit.
- Slim maar… – Peg Dawson en Richard Guare. Een boek gericht op executieve vaardigheden waarin onderzoek vertaald is naar praktische adviezen en tips.
- De opwaartse spiraal – Alex Korb. Dit boek is gericht op uitleg van de neurowetenschappelijke manieren waarop ons lichaam onze stemming beïnvloedt. Dit klinkt ingewikkeld, maar de schrijver heeft het vooral ook heel praktisch gemaakt en laat je door simpele veranderingen op acht gebieden zien hoe je een negatieve stemming kunt omzetten.